28.02.2023
Podczas briefingu Rady Bezpieczeństwa ONZ, ambasador ChRL Zhang Jun odniósł się do wątku wysadzenia gazociągu Nord Stream, który miał miejsce 26 września ubiegłego roku. Został on uszkodzony wskutek sabotażu, co potwierdzają zarówno eksperci Unii Europejskiej oraz Federacji Rosyjskiej. Do tego jak podała „Rzeczpospolita”, „Szwecja i Dania, w których wyłącznych strefach ekonomicznych doszło do wybuchów odcinków gazociągu stwierdziły, że rurociągi zostały wysadzone celowo, ale nie powiedziały, kto może być za to odpowiedzialny”. W tym aspekcie, kością niezgody i największą niewiadomą jest wskazanie sprawcy sabotażu, co dodatkowo doprowadza do napięć na linii Federacja Rosyjska - Unia Europejska a w szerszym kontekście na linii Wschód - Zachód. Jakie są postulaty chińskiej dyplomacji i jakich argumentów na forum międzynarodowym używa ambasador ChRL przy ONZ Zhang Jun? Czy strona chińska skłania się do oficjalnego wsparcia którejś ze stron w kontekście dyskusji na temat wydarzeń na Morzu Bałtyckim z ubiegłego roku a także w obliczu konfliktu w Ukrainie?
Wspomniany wcześniej briefing RB ONZ z dnia 21 lutego 2023 roku został poświęcony głównie kwestiom związanym z funkcjonowaniem Gazociągu Północnego, służącego do eksportu rosyjskiego gazu ziemnego transportowanego z okolic Wyborga do Greifswaldu w Republice Federalnej Niemiec z pominięciem państw tranzytowych (m.in. Polski i innych państw basenu Morza Bałtyckiego). Zhang Jun na początku swojej wypowiedzi stwierdził, iż gazociągi Nord Stream stanowią główną infrastrukturę transgraniczną w kontekście przesyłu energii, a sabotaż skutkujący zniszczeniem dwóch rurociągów Nord Stream oraz uszkodzenie jednego z rurociągów Nord Stream 2 bez wątpienia miało negatywny wpływ na światowe rynki energii a także zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Dysfunkcja arterii gazowych, co zostało słusznie zauważone przez chińskiego dyplomatę, doprowadziła w pewnym stopniu do niedoborów energii dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w wybranych krajach UE. Zhang Jun z przekonaniem stwierdził, iż „to co stało się z gazociągami Nord Stream nie było dziełem przypadku, a raczej celowym działaniem”. Na otwartym posiedzeniu RB ONZ z września 2022 roku zwołanym bezpośrednio po akcie sabotażu, wiele krajów zostało wezwanych do rozpoczęcia niezależnego dochodzenia w tej sprawie, aby „odkryć prawdę i zidentyfikować odpowiedzialne osoby”, co miało być zgodne ze stanowiskiem ChRL.
Zgodnie z oczekiwaniami, kreowana na globalnego obrońcę globalizacji, multilateralizmu i prawa międzynarodowego Chińska Republika Ludowa w słowach Zhang Juna oficjalnie potępiła „każdy celowy sabotaż infrastruktury transgranicznej”, charakteryzując powyższe działanie jako „złośliwe”. Według chińskiego dyplomaty, ewentualne niepowodzenie w ustaleniu sprawcy sabotażu „wyśle zły sygnał do tych, którzy mają złe intencje i sprawi, iż będą przekonani o swojej bezkarności”. Strona chińska zaproponowała możliwość udziału ONZ w odegraniu bardziej aktywnej roli w prowadzeniu międzynarodowych dochodzeń i zapewnieniu bezpieczeństwa infrastruktury transgranicznej, wspierając tym samym projekt rezolucji złożony przez Rosję w RB ONZ, podkreślając znaczenie przyznania „upoważnienia do międzynarodowego dochodzenia w sprawie sabotażu gazociągów Nord Stream”. Rosyjski projekt rezolucji, który mógłby doprowadzić do międzynarodowego śledztwa w tej sprawie, stanowi próbę zmiany negatywnej percepcji Federacji Rosyjskiej na forum ONZ w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę. Ponadto ewentualna obstrukcja ze strony pozostałych członków RB ONZ, szerzej zaliczanych do grupy „przedstawicielstwa Zachodu”, mogłaby doprowadzić do próby zmiany narracji przez ChRL i Rosję, iż to koalicja budowana na czele ze Stanami Zjednoczonymi przyjęła konfrontacyjny ton, skutkujący paraliżem stosowania i egzekwowania prawa międzynarodowego. Wsparcie dyplomatyczne ChRL dla rezolucji Rosji w tym względzie powinno zostać odbierane dwuaspektowo, tj. powinno stanowić o konsekwentnie realizowanej polityce „światowego obrońcy prawa międzynarodowego” a także stanowić o dyplomatycznym wsparciu Pekinu dla Moskwy w kontekście ostatnich działań międzynarodowych Kremla, szczególnie w kontekście nieuzasadnionego w oczach Zachodu ataku Rosji na terytorium Ukrainy.
Co więcej, ChRL interpretuje ostatnie doniesienia dot. potencjalnych scenariuszy przeprowadzenia sabotażu względem funkcjonowania gazociągów Nord Stream na korzyść Federacji Rosyjskiej, która zbieżna jest z interesami Pekinu. Uderzenie w koalicje budowaną przez Stany Zjednoczone jest niepodważalną intencją ChRL. Jest to konsekwentnie prowadzona polityka „wychodzenia z cienia”, zaproponowana przez przewodniczącego Xi Jinpinga w 2013 roku. Incydent związany z Nord Stream posłużył również do realizacji partykularnych celów ChRL w kwestii prowadzenia polityki międzynarodowej, gdyż fakt przeprowadzenia „sabotażu” osadzono w szerszym kontekście potrzeby budowania „trwałej koncepcji bezpieczeństwa”. Bezpośrednio odwoływała się ona do anonsowanej wcześniej przez Xi Jinpinga Globalnej Inicjatywy Bezpieczeństwa (Global Security Initiative - GSI), która w argumentacji Zhang Juna, miałaby zapewnić nowy kierunek i nowe pomysły na wyeliminowanie podstawowych przyczyn konfliktów, przełamanie impasu w organizacji bezpiecznego otoczenia międzynarodowego oraz trwałe utrzymanie globalnego bezpieczeństwa. Data publikacji GSI zbiegła się w czasie z obradami na forum RB ONZ, aby podjąć próbę stałego włączenia jej do agendy ONZ, co stanowiłoby niewątpliwy sukces chińskiej dyplomacji w kwestii inkorporowania chińskiej myśli politycznej do dyskursu międzynarodowego.
Odnosząc się bezpośrednio do promowania chińskich rozwiązań na arenie międzynarodowej, głębszej analizie należy poddać wybrane elementy dwóch strategicznych dokumentów, które mają na celu włączenie chińskiego dyskursu do polityki międzynarodowej oraz próby pozycjonowania Chin jako światowego obrońcy multilateralizmu, prawa międzynarodowego oraz pokoju. Należy przy tym wskazać, iż realizacja tychże postulatów miałaby być realizowana na „chińskich zasadach”, co zapewne prowadziłoby do poniesienia argumentu społeczności międzynarodowej o próbie budowy przez ChRL alternatywnego dla obecnie panującego ładu międzynarodowego. Pierwszym z dokumentów jest wspomniana wcześniej Globalna Inicjatywa Bezpieczeństwa.
Dokument ten dzieli się na cztery sekcje, tj. kontekst (międzynarodowy); podstawowe pojęcia i zasady; priorytety współpracy a także platformy i mechanizmy współpracy. W pierwszej sekcji dyplomacja ChRL dokonuje uzasadnienia dla wprowadzenia własnej koncepcji bezpieczeństwa. Na największą uwagę w tym względzie zasługuje charakterystyka tzw. „regionalnych punktów zapalnych”, czyli regionów o stałym potencjale eskalacji dla konfliktu zbrojnego. Pekin argumentuje, iż obecna sytuacja międzynarodowa to „epoka pełna wyzwań, ale też pełna nadziei”. Do wyzwań przed którymi stoi społeczność międzynarodowa wymienia się głównie pandemię COVID-19 a także “postępujący unilateralizm, protekcjonizm gospodarczy” oraz „tradycyjne i nietradycyjne zagrożenia dla bezpieczeństwa”. Szczególnie pierwsza część odnosząca się do wyzwań, stanowi przytyk w stronę Stanów Zjednoczonych. Wyeliminowanie przyczyn konfliktów międzynarodowych a także poprawa globalnego zarządzania bezpieczeństwem miałaby na celu promowanie „globalnego rozwoju i dobrobytu” w duchu promowanej przez przewodniczącego Xi Jinpinga koncepcji win-win. Druga sekcja odnosząca się do tzw. podstawowych pojęć i zasad, składa się z sześciu głównych punktów, odnoszących się głównie do uznania prymatu celów i zasad Karty Narodów Zjednoczonych ONZ, poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej a także realnego zaangażowania w budowę trwałego bezpieczeństwa i rozwiązywanie „sporów i różnic” poprzez dialog i konsultacje. Trzecia sekcja odnosząca się do priorytetów współpracy, nawiązywała głównie do określenia metod zaangażowania ChRL w procesy międzynarodowe związane z bezpieczeństwem, odwołując się głównie do aktywności bilateralnej, ale także wielostronnej, szczególnie w ramach organizacji międzynarodowych. Nadrzędnym priorytetem współpracy, który został przez dyplomację ChRL zatytułowany „wspólnym dążeniem” określono „osiągnięcie trwałego pokoju na świecie, aby wszystkie kraje mogły cieszyć się pokojowym i stabilnym środowiskiem zewnętrznym a mieszkańcy tychże mogli wieść szczęśliwe życie z pełnią zagwarantowanych praw”. W tym kontekście wymieniono dwadzieścia pomniejszych zadań, których ogólny opis planowanych działań podzielono na konkretne zadania, regiony i organizacje. W tym kontekście zadaniowo podchodzi się do kwestii współpracy międzynarodowej w zakresie przestrzeni kosmicznej, nieproliferacji broni jądrowej, zakazie stosowania broni chemicznej, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa żywnościowego i energetycznego, utrzymania stabilnych łańcuchów dostaw i łańcuchów przemysłowych a także przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Z kolei, jeśli chodzi o współpracę i rozwiązywanie problemów regionalnych, to najważniejsze, wspomniane w powyższym dokumencie to: Azja Środkowa, Afryka (tu w szczególności wymienia się Róg Afryki, Sahel i region Wielkich Jezior Afrykańskich), Bliski Wschód, oraz Państwa Ameryki Łacińskiej i Karaibów, wyspiarskie państwa Pacyfiku a w szczególności Ukraina. Odnośnie do współpracy w ramach organizacji, to centralną, koordynacyjną pozycję powinno zająć ONZ, niemniej wezwano do rozwiązania problemów i zwiększenia współpracy międzynarodowej m.in. w ramach Ligi Państw Arabskich, ASEAN, Lancang-Mekong Cooperation, Unii Afrykańskiej oraz Światowej Organizacji Zdrowia. Ostatnia, czwarta sekcja odnosząca się do platform i mechanizmów współpracy ponownie podkreśliła centralną rolę Zgromadzenia Ogólnego oraz Rady Bezpieczeństwa ONZ w aspekcie kreowania i egzekwowania prawa międzynarodowego, niemniej szczególne miejsce zajęły również Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW) oraz BRICS. Organizacje te opierają się na konsensusie wiodących państw areny międzynarodowej z wyłączeniem Stanów Zjednoczonych i w głównej mierze ich najważniejszych sojuszników a podkreślają rolę m.in. Chin i Federacji Rosyjskiej w kreowaniu polityki międzynarodowej, szczególnie w ujęciu regionalnym. W tym kontekście wymieniono region Azji Środkowej, Azje Wschodnią oraz region Zatoki Perskiej. Zaproponowano również organizację „konferencji wysokiego szczebla” w ramach Global Security Initiative, co ponownie należy łączyć z intencją włączenia chińskich rozwiązań do dyskursu międzynarodowego. Co więcej, w ramach „dokumentu koncepcyjnego GSI”, promowane zostały kolejne inicjatywy z centralną rolą Pekinu, wśród których wymienia się między innymi Forum Pokoju i Bezpieczeństwa Chiny-Afryka, Forum Bezpieczeństwa Bliskiego Wschodu, Forum Xiangshan w Pekinie oraz Światowe Forum Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Publicznego w Langyungang. Dodatkowo postulowano utworzenie większej liczby międzynarodowych platform i mechanizmów wymiany, aby podjąć bardziej współpracę międzynarodową w zakresie walki z terroryzmem, cyberbezpieczeństwa, bezpieczeństwa biologicznego oraz bezpieczeństwo technologicznego. Ponadto zaproponowano wspólną wymianę i współpracę między akademiami wojskowymi i policyjnymi na poziomie uniwersyteckim a Chiny wyraziły gotowość zapewnienia wyłącznie krajom rozwijającym się pięciu możliwości szkoleniowych do 2028 roku. Celem powyższego określono wyszkolenie specjalistów z zakresu rozwiązywania problemów związanych z globalnym bezpieczeństwem. Na końcu dokumentu znajduje się zaproszenie i oczekiwanie na podjęcie współpracy przez wszystkie strony zorientowane na „dążenie do szczęścia, aby sprostać wszelkiego rodzaju tradycyjnym i nietradycyjnym wyzwaniom dla bezpieczeństwa (…) i wspólnie tworzyć lepszą przyszłość dla ludzkości”.
Drugim dokumentem jest „stanowisko Chin w sprawie politycznego uregulowania kryzysu ukraińskiego” (zob. szerszą analizę autorstwa Bartosza Kowalskiego) w formie dwunastu punktów. Dokument ten, szczególnie w Europie, został mianowany „planem pokojowym Chin” dotyczącym rozwiązania konfliktu na Ukrainie. Należy jednak podkreślić, iż dokument ten przedstawia wyłącznie stanowisko polityczne ChRL wobec konfliktu. Wobec powyższego postulaty tam zawarte stanowią powtórzenie prezentowanego wcześniej oficjalnego stanowiska ChRL na arenie międzynarodowej, w szczególności postulowanego na forum ONZ. W konsekwencji ChRL nadal unikać będzie podjęcia bezpośredniej mediacji pomiędzy stronami, zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w ramach obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ, gdzie Pekin nawoływał do stworzenia odpowiednich warunków dla procesu negocjacyjnego między stronami konfliktu, negując wszelkie próby włączenia się stron trzecich w bezpośrednie rozmowy. Wpłynęło to naturalnie na możliwość pokojowego rozwiązania konfliktu przy udziale Chin, gdyż postulaty zawarte w dokumencie nie zawierają aktywnej roli ChRL w procesach mediacji. Dokument zawiera natomiast odniesienia do opisywanej wcześniej inicjatywy przewodniczącego Xi Jinpinga, tj. Global Security Initiative, których intencjonalne użycie nacelowane jest na dotarcie do szerszej grupy odbiorców, szczególnie państw globalnego Południa.
Odnosząc się bezpośrednio do stanowiska ChRL wobec kwestii sabotażu Nord Stream oraz wojny Rosji w Ukrainie na forum międzynarodowym, ChRL używając „medialnej nośności” tych wydarzeń, zrealizowała dwa cele, gdzie pierwszym z nich należy określić oddalenie oskarżenia o bierność w kwestii rozwiązania konfliktu ukraińskiego. Opublikowane 12 punktów miało właśnie służyć temu celowi. Po drugie, wspomniane wyżej wydarzenia i oficjalne dokumenty posłużyły ChRL do rozpowszechnienia założeń i zainteresowaniu opinii publicznej własną koncepcją bezpieczeństwa międzynarodowego, zawierającej się w ramach Global Security Initiative.