Joanna Nawrotkiewicz
12.11.2021
Wczoraj w Pekinie zakończyło się długo oczekiwane przez obserwatorów chińskiej polityki VI Plenum Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin. Wynikiem spotkania jest przyjęta, choć nieopublikowana jeszcze, „Rezolucja o głównych osiągnięciach i historycznym doświadczeniu stuletniego wysiłku partii”, która – zgodnie z zapowiedziami – miała ustanawiać nową erę w narracji historycznej ChRL. Dokument dołączy do wąskiego grona „rezolucji o historii” (历史决议 lishi jueyi), omawiających punkty zwrotne w historii ChRL. Jednak nawet na ich tle nowa rezolucja jest zupełnie wyjątkowa.
VI i VII posiedzenia plenarne Komitetu Centralnego KPCh, kończące jego pięcioletnią kadencję, odbywały się zawsze na około rok przed zjazdem KPCh i kształtowały wizerunek partii, ustalały proces rekrutacji jej nowych członków, a także wyznaczały trendy ideologiczne. To właśnie po takich posiedzeniach w przeszłości ogłaszano „rezolucje o historii”. Dotychczas miało to miejsce jedynie dwa razy, za sprawą „Rezolucji wielu historycznych kwestii” z 1945 r., która krytykowała partyjnych przeciwników Mao Zedonga, a także „Rezolucji o pewnych pytaniach w historii naszej Partii od jej ustanowienia” z 1981 r., dzięki której Deng Xiaoping potępił z kolei niektóre posunięcia Mao , m.in. „rewolucję kulturalną”. W obu przypadkach były to dokumenty poświęcone domniemanym błędom partii, a zarazem nadające swobodę działania nowej władzy i umacniające polityczną pozycję lidera w strukturach partyjnych.
Podjęta w 1945 r. rezolucja była pokłosiem ruchu rektyfikującego z Yan’an, pierwszej masowej kampanii ideologicznej mającej na celu wyeliminowanie członków KPCh sprzeciwiających się filozofii Mao Zedonga. Dokument streszczał wtedy jeszcze zaledwie kilkunastoletnią historię partii, podkreślając osiągnięcia Mao i tym samym akcentując jego kluczową rolę przywódcy, w czym można doszukiwać się początków późniejszego kultu jego osoby. Na tle pochwał Mao rezolucja wymieniała rzekome błędy popełnione przez poprzednie kierownictwo partii i poszukiwała jej ideologicznych korzeni. Za źródło pomyłek uważano przede wszystkim poglądy polityczne obce od narzuconych przez Mao Zedonga poglądów.
Niemalże czterdzieści lat później to działania Mao poddano krytyce, choć zdecydowanie niepełnej. Rezolucja z 1981 r. wprowadziła słynne określenie „trzydziestu procent złego, a siedemdziesiąt procent dobrego” w stosunku do jego osiągnięć (三七开 san qi kai). Deng nie mógł całkowicie odciąć się od spuścizny Mao Zedonga na wzór Chruszczowa krytykującego politykę Stalina; w przypadku Związku Radzieckiego pierwszym ideologicznym liderem był Lenin, przez co potępienie Stalina nie wstrząsało podstawą komunistycznego państwa. W przypadku Chin negowanie polityki Mao mogło prowadzić do negowania pozycji KPCh, a także w sposób oczywisty osłabić legitymizację władzy Denga Xiaopinga. Było też wyrazem swego rodzaju kompromisu z uwagi na fakt istniejącego skrzydła promaoistowskiego w partii. Stąd bezpieczniej było stworzyć pewien kompromis pomiędzy przeszłością a nowym kierunkiem Chin.
Obecny lider ChRL Xi Jinping również wyciąga wnioski z historii. W tym kontekście przewodniczący Xi kładzie większy nacisk na wychowanie patriotyczne, niwelowanie „historycznego nihilizmu” czy wprowadzenie kar więzienia za naśmiewanie się z postaci historycznych. Z tego samego powodu najnowsza rezolucja nie skupia się na „kwestiach” czy „błędach” i nie poprawia żadnych porażek Partii, jak miało to miejsce w dwóch poprzednich dokumentach.
Biorąc pod uwagę ambicje polityczne przewodniczącego Xi, nie powinno dziwić, że chce dokonać własnego zwrotu historycznego i tym samym stanąć obok wielkich przywódców ChRL. Według niektórych okazja na przyjęcie takiej rezolucji pojawiła się nawet w 2018 r. z okazji czterdziestolecia polityki reform i otwarcia na świat. Tu jednak Xi Jinping nie miałby okazji do podkreślenia swoich zasług, jako że nie był autorem tego programu. Z tego powodu odłożył ten dokument do 2021 r., tak aby móc opublikować rezolucję na tle stulecia Partii i podkreślić osiągnięcie pierwszego stuletniego celu – eliminację ubóstwa.
Nie jest to jednak dominujący powód podjęcia rezolucji. VI plenum, podobnie jak w przeszłości wykorzystywane do rozwijania ideologii, było świetną okazją dla wzmocnienia legitymizacji władzy Xi wewnątrz Komunistycznej Partii Chin. Biorąc pod uwagę obecne konflikty na arenie międzynarodowej i spowalniający wzrost gospodarczy, a także wcześniejsze wątpliwości wielu członków Partii co do złamania zasady przekazywania władzy po dwóch kadencjach, Xi potrzebuje politycznego impetu na rozpoczęcie trzeciej kadencji. Nowa rezolucja jest zatem pełna pochwał nie tylko za wyeliminowanie ubóstwa, ale też powstrzymanie rozwoju pandemii Covid-19, modernizację wojska, wzmocnienie pozycji Chin na arenie międzynarodowej czy społeczny dobrobyt. Podkreśla też przywódczą rolę Xi i wprost mówi o potrzebie utrzymania tej pozycji. Co więcej, po raz pierwszy uznano go za twórcę stojącego za „myślą Xi o socjalizmie z chińską specyfiką w nowej erze”; wcześniej bowiem miał być to wynik doświadczenia Partii i ludu.
Podjęta rezolucja, na co wskazuje oficjalny komunikat wystosowany po VI Plenum, ma niezaprzeczalnie umacniać pozycję Xi i daje wyraźny sygnał, że na nadchodzącym Zjeździe KPCh będzie on ubiegać się o trzecią kadencję na stanowisku Przewodniczącego ChRL. Dokument jednak, oprócz wprowadzenia Xi do towarzystwa dwóch wielkich liderów Chin – Mao i Denga – nie wnosi nic nowego do narracji historycznej ChRL, a jedynie podsumowuje poprzednie konwencje. Tu leży jego wyjątkowość. Partia, nie chcąc podważać „gałęzi na której siedzi”, nadal nie wspomina trudnych okresów w historii ChRL, np. „Wielkiego Skoku Naprzód” czy „rewolucji kulturalnej”. Duża uwaga została natomiast przywiązana do chińskich osiągnięć za czasów Xi; partia postanowiła, że to podczas XVIII Zjazdu Partii (na którym Xi Jinping został wybrany Sekretarzem Generalnym KPCh) rozpoczęła się “nowa era chińskiego socjalizmu”. To w tej epoce mają zostać osiągnięte kolejne stuletnie cele: budowy nowoczesnego państwa socjalistycznego (2035 r.) oraz państwa dobrobytu (2049 r.). A Xi będzie chciał zostać u władzy jak najdłużej, żeby te cele osiągnąć i zapisać się w annałach Komunistycznej Partii Chin.