10.01.2024
Po serii globalnych inicjatyw, które zostały zapoczątkowane przez Wang Yi w 2020 roku w związku z wprowadzeniem Globalnej Inicjatywy Bezpieczeństwa Danych (Global Data Security Initiative), w przestrzeni międzynarodowej pojawiła się kolejna inicjatywa ChRL, którą jest Międzynarodowa Inicjatywa Współpracy Naukowej i Technologicznej (ISTCI). Co do zasady, inicjatywy te zostały przejęte przez Xi Jinpinga i kolejno ogłaszano powstanie Globalnej Inicjatywy Rozwoju (Global Development Initiative) w 2021 roku, Globalnej Inicjatywy Bezpieczeństwa (Global Security Initiative) w 2022 roku, Globalnej Inicjatywy Cywilizacyjnej (Global Civilization Initiative) oraz Globalnej Inicjatywy Zarządzania Sztuczną Inteligencją (Global AI Governance Initiative) w 2023 roku. W związku z powyższym, ubiegły rok zaowocował dwoma globalnymi inicjatywami oraz jedną międzynarodową. Międzynarodowa Inicjatywa Współpracy Naukowo-Technologicznej (国际科技合作倡议 - International Science and Technology Cooperation Initiative) nie przykuła w żadnym stopniu uwagi zachodnich mediów, choć jej implementacja może nadać nowy wymiar chińskim relacjom - głównie z państwami Globalnego Południa. Dlaczego ChRL wprowadza inicjatywę podobną do już funkcjonujących w dziedzinie technologii np. GAIGI? Na czym polega zróżnicowanie inicjatyw „globalnych” oraz „międzynarodowych”? I ostatecznie, kto jest jej autorem?
Okoliczności inauguracji ISTCI
Najnowsza z inicjatyw (ISTCI), została zainaugurowania w trakcie Pierwszej Konferencji Wymiany Nauki i Technologii inicjatywy „Pasa i Szlaku”, która miała miejsce 7 listopada 2023 roku w Chongqingu. Za inauguracją inicjatywy nie stał nikt z najwyższego kierownictwa Komunistycznej Partii Chin, co dotychczas stanowiło pewną regułę. Tym razem, inicjatywę zaprezentował szef chińskiego resortu nauki i technologii. Nie ulega jednak wątpliwości, iż Yin Hejun jest prominentnym chińskim politykiem jak i uznaną osobistością w dziedzinie nauki i techniki. Obecny szef Ministerstwa Nauki i Technologii ChRL, pełnił funkcję dyrektora Instytutu Elektroniki w Chińskiej Akademii Nauk oraz na późniejszym etapie kariery, został jej wiceprezydentem. W przeszłości pełnił również funkcje polityczne, będąc m.in. zastępcą burmistrza Pekinu oraz wicesekretarzem partii w strukturach administracyjnych miasta Tianjin. Ponadto oprócz stanowiska ministerialnego, Yin pełni również funkcję Sekretarza KPCh w Ministerstwie Nauki i Technologii. Fakt anonsowania ważnej dla ChRL inicjatywy międzynarodowej, może zwiastować gwałtowny zmiany w jego karierze politycznej - zarówno o pozytywnym jak i negatywnym charakterze. Powracając do przedstawionej przez Yin Hejuna inicjatywy, zakłada ona koncentrację na międzynarodowej współpracy naukowej i technologicznej, ogniskując się wokół sześciu kluczowych aspektów: 1) propagowaniu nauki; 2) wspieraniu innowacji i rozwoju; 3) utrzymaniu otwartości dla współpracy; 4) przestrzeganiu równości i inkluzywności; 5) utrzymywaniu jedności i współpracy oraz 6) utrzymania obopólnych korzyści. Wobec powyższego, w wymiarze teoretycznym, niniejsza inicjatywa powinna zwiększyć międzynarodowe wsparcie dla nauki, innowacji i rozwoju; promować otwartość i współpracę; równość i inkluzywność; wprowadzić pojęcia globalnego zarządzania w dziedzinie nauki i technologii oraz (zapewne innego podejścia do) ochrony praw własności intelektualnej. Ponadto, ma dążyć do wzmacniania globalnej współpracy w innowacjach, budowania międzynarodowej sieci innowacji, promowania swobodnego przepływu talentów i zasobów, równego udziału wszystkich krajów w tej współpracy, głębszej współpracy między instytucjami a także eksploracji nowych modeli korzystnej współpracy globalnej i dzielenia się osiągnięciami innowacyjnymi. Jednakże w praktyce, będzie ona jednym z wielu parasoli narracyjnych dla działań chińskich w państwach rozwijających się, wyznaczając ogólny kierunek działań. Wskazuje na to również fakt, iż na konferencji po raz pierwszy zaprezentowano wyniki współpracy w zakresie innowacji naukowych i technologicznych w ramach inicjatywy "Pasa i Szlaku". Według przedstawionych danych, Chiny podpisały międzyrządowe umowy o współpracy naukowej i technologicznej z ponad 80 krajami partnerskimi, zbudowały ponad 50 wspólnych laboratoriów "Pasa i Szlaku" w dziedzinie zdrowia, transportu, materiałów i energii oraz zbudowały ponad 20 centrów demonstracyjnych technologii rolniczych i ponad 70 zagranicznych parków przemysłowych w krajach przyjmujących. Ponadto Chiny zbudowały dziewięć międzynarodowych centrów transferu technologii dla ASEAN, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Przy tej okazji ponownie i wyraźnie wskazano grupę konkretnych odbiorców, do których skierowana została najnowsza inicjatywa. Pomimo ustanowienia odrębnej inicjatywy, jest ona w wielu aspektach tożsama z funkcjonującą już Globalną Inicjatywą Zarządzania Sztuczną Inteligencją a także przejęła część zadań ze skutecznie wygaszonej, pierwszej z serii globalnych inicjatyw, czyli Global Data Security Initiative z 2020 roku. W związku z powyższym, należy przyjrzeć się głównym podobieństwom i różnicom pomiędzy inicjatywami z zakresu technologii.
Porównanie ISTCI z GAIGI
Choć zgodnie z praktyką chińskiej dyplomacji, przedstawione wyżej „inicjatywy globalne” jak i najnowsza „inicjatywa międzynarodowa” wyznaczają jedynie główne kierunki współpracy aniżeli wskazują na konkretne projekty czy rozwiązania, to posiadają one zarówno cechy wspólne jak i wyraźne różnice. Do cech wspólnych należy zaliczyć położenie nacisku na współpracę międzynarodową z określoną grupą docelową (choć nie explicite, to odbiorcami niniejszych są państwa Globalnego Południa), stworzenie „odpowiedzialnego i etycznego” środowiska rozwoju zgodnego z prawami człowieka, (pozorna, ograniczona do państw rozwijających się) inkluzywność i brak dyskryminacji a także zacieśnienie współpracy w ramach państwo rozwijających się w kwestii transferu technologii, udzielenia bezpośredniego wsparcia finansowego oraz wspomaganiu działań mających na celu „dojścia do głosu” państw rozwijających się w ramach organizacji międzynarodowych. Do kluczowych różnic należy zaliczyć natomiast bardziej szczegółowy zakres „globalnej” odsłony inicjatywy (skupiającej się wyłącznie na sztucznej inteligencji), zamiast bardzo ogólnego ujęcia „nauki i technologii” w jej „międzynarodowym” zarysie. Współpraca o charakterze globalnym ma z reguły na celu zaadresowanie uniwersalnych kwestii. Wymaga również udziału szerokiego grona państw i zainteresowanych podmiotów na całym świecie, gdyż ma tendencję do bardziej kompleksowego podejścia, biorąc pod uwagę wzajemne powiązania i globalny wpływ przedmiotu, w tym przypadku sztucznej inteligencji. Z kolei współpraca o charakterze międzynarodowym, choć również angażująca wiele krajów, jest bardziej ukierunkowana w swoim podejściu, koncentrując się na współpracy między konkretnymi państwami lub w ramach określonych regionów. W dyplomacji, termin "międzynarodowy" często sugeruje współpracę między narodami, ale niekoniecznie obejmuje ogólnoświatowy, wszechstronny wysiłek, adresujący konkretne kwestie. Tworzy to również określone implikacje dla odmiennej strategii zarządzania i regulacji. Celem nadrzędnym wdrożenia GAIGI jest ustanowienie mechanizmów zarządzania, ram prawnych i standardów odzwierciedlających konkretne wyzwania i ryzyko związane z technologią sztucznej inteligencji, zgodnie z chińską interpretacją. Celem nadrzędnym ISTCI jest natomiast pogłębienie współpracy bilateralnej, minilateralnej (regionalnej) afiliowanej pod parasolem inicjatywy Pasa i Szlaku.
Podsumowanie
Nowa inicjatywa skierowana jest głównie do państw rozwijających się, toteż została ogłoszona przy okazji wydarzenia związanego z inicjatywą Pasa i Szlaku. Ponadto konferencja została zorganizowana w Chinach Zachodnich zatem ma promować rozwój tego obszaru Państwa Środka w dziedzinie nauki i technologii. Dodatkowo należy się spodziewać, iż sprawczość chińskiej dyplomacji w ramach realizacji założeń ISTCI powinna być wyższa niż dotychczasowych inicjatywach, choćby ze względu na fakt niedoskonałości ustrojowych i rozwojowych państw partnerskich ChRL, do których w głównej mierze została skierowana. Powodzenie realizacji chińskich założeń jest zatem bardziej prawdopodobne w państwach Globalnego Południa niż w ramach podobnej inicjatywy, skierowanej choćby do państw Europy Środkowej i Wschodniej. Dzięki temu będzie możliwe wykazanie efektywności ChRL, ale również samego Przewodniczącego. Literalnie „globalny” charakter chińskich inicjatyw będzie zatem używany do międzynarodowej cyrkulacji postulatów ChRL m.in. na forum ONZ, promując tym samym ChRL, KPCh oraz przewodniczącego Xi Jinpinga. Międzynarodowe czy regionalne inicjatywy i formaty mają stać się natomiast „praktycznym przełożeniem” głównych założeń Xi Jinpinga. Co ważne, zaangażowanie ministra nauki i techniki do wprowadzenia nowej inicjatywy w obieg międzynarodowy stanowi pewien paradoks, gdyż wskazuje to na praktyczną decentralizację we wciąż gwałtownie postępującej centralizacji ChRL i KPCh wokół Xi Jinpinga. Taki zabieg będzie służyć ciągłemu wzmacnianiu pozycji zarówno samej Partii jak i Przewodniczącego. W obliczu wezwania przez Xi do reform Partii oraz zaostrzenia walki z korupcją (na wzór kampanii antykorupcyjnej prowadzonej od 2013 roku), ewentualne niepowodzenia wysoko postawionych działaczy partyjnych i/lub ministrów w ramach realizacji postulatów inicjatyw międzynarodowych będą uzasadniać potencjalne ruchy kadrowe i „zatrzymania” w związku z naruszaniem „standardów Partii”. W ramach powyższych działań, odpowiedzialność została scedowana na poszczególnych ministrów i resorty ChRL, co w razie niepowodzeń lub kontrowersji (związanych np. z nielegalnymi praktykami), nie będą bezpośrednio obciążać w przewodniczącego Xi Jinpinga.