19.01.2023
Po raz pierwszy w historii Wietnamu prezydent zrezygnował z pełnienia swojej funkcji przed zakończeniem kadencji. Komunistyczna Partia Wietnamu (KPW) zmusiła Nguyen Xuan Phuca do złożenia rezygnacji w związku z licznymi skandalami korupcyjnymi powiązanymi z pandemią koronawirusa, w które zaangażowani byli członkowie rządu. Istnieją jednak przesłanki świadczące o tym, że rezygnacja prezydenta jest również skutkiem walki politycznej na najwyższych szczeblach władzy w Wietnamie.
Komitet Centralny Komunistycznej Partii Wietnamu przyjął 17 stycznia 2022 r. rezygnację Nguyen Xuan Phuca, a co za tym idzie przestał pełnić funkcję prezydenta i przewodniczącego Rady Obrony Narodowej i Bezpieczeństwa, a także został wykluczony z Biura Politycznego i Komitetu Centralnego KPW. Mimo tego, że komitet uznał zasługi Nguyen Xuan Phuca w koordynowaniu działań rządu w walce z pandemią koronawirusa pod koniec jego kadencji na stanowisku premiera w latach 2016-2021, to podjęto decyzję, że musi wziąć odpowiedzialność za dwóch wiceministrów i trzech ministrów, którym zarzucono udział w skandalach korupcyjnych związanych z zawyżaniem cen zestawów testowych na COVID-19 oraz lotów powrotnych dla obywateli Wietnamu do kraju w czasie pandemii.
Wśród osób odpowiedzialnych za korupcję znaleźli się wiceministrowie Pham Binh Minh oraz Vu Duc Dam, którzy decyzją Zgromadzenia Narodowego z 5 stycznia w ramach nadzwyczajnej sesji zostali zastąpieni przez Tran Hong Ha i Tran Luu Quanga. Pierwszy z wiceministrów był odpowiedzialny za politykę zagraniczną podczas realizacji programu lotów powrotnych, w ramach którego urzędnicy pobierali łapówki za pomoc w powrocie obywateli Wietnamu z zagranicy w trakcie pandemii koronawirusa. Ten skandal przyczynił się do aresztowania ponad 40 urzędników oraz biznesmenów na przestrzeni ostatniego roku. Z kolei Vu Duc Dam zajmował się kwestiami dotyczącymi opieki zdrowotnej w okresie, kiedy dyrektor firmy medycznej Viet A przyznał się do przekupywania urzędników państwowych w zamian za kontrakty na sprzedaż niespełniających standardów testów na obecność COVID-19. Według dyrektora przedsiębiorstwa wręczył łapówki o łącznej wartości 34 mln USD, a sprzedaż zestawów testowych przyniosła firmie zyski na kwotę 172 mln USD. Skandal wokół działalności Viet A doprowadził do postawienia zarzutów ponad 100 osobom oraz do dymisji ministra zdrowia Nguen Thanh Longa, a także burmistrza Hanoi i byłego ministra do spraw nauki i technologii Chu Ngoc Anha, którzy zostali aresztowani 7 czerwca 2022 r.
Wszystko wskazuje na to, że „obalenie” wysoko postawionych polityków w ramach kampanii antykorupcyjnej wzmocniło pozycję sekretarza generalnego KPW Nguyen Phu Tronga, a także doprowadziło do przesunięcia punktu ciężkości władzy w stronę członków KPW powiązanych z ministerstwem bezpieczeństwa publicznego. Stąd też nasuwa się przypuszczenie, że walka z korupcją została wykorzystana do usunięcia wietnamskich technokratów. Jeden z australijskich ekspertów do spraw związanych z Wietnamem – Carl Thayer, stwierdził, że najbardziej prawdopodobnymi kandydatami do objęcia stanowiska prezydenta jest właśnie Nguyen Phu Trong, który byłby jednocześnie sekretarzem generalnym partii oraz prezydentem. Taki scenariusz miał już miejsce, kiedy we wrześniu 2018 r. zmarł ówczesny prezydent Tran Dai Quang. Nguyen Phu Trong pełnił wtedy obie funkcje aż do XIII Zjazdu KPW w lutym 2021 r. Jako potencjalnych kandydatów Carl Thayer wskazał również ministra obrony Phan Van Gianga oraz ministra bezpieczeństwa publicznego To Lama. Tego ostatniego wytypował również analityk z singapurskiego ośrodka badawczego ISEAS-Yusof Ishak Institute – Le Hong Hiep. Według niego To Lam zdobył duże zaufanie sekretarza generalnego KPW z uwagi na swoją lojalność jak i kluczową rolę jaką odgrywa w zarządzaniu kampanią antykorupcyjną. Ponadto dysponuje wyraźną przewagą nad potencjalnymi konkurentami, ponieważ stoi na czele wpływowego ministerstwa bezpieczeństwa publicznego, a także zdobył duże doświadczenie w ramach członkostwa w Biurze Politycznym KPW. Gdyby To Lam został wybrany na prezydenta poszedłby w ślady swojego poprzednika Tran Dai Quanga, który dwukrotnie stał na czele ministerstwa bezpieczeństwa publicznego zanim został prezydentem w kwietniu 2016 r. Konsolidacja władzy politycznej wokół osób związanych z ministerstwem bezpieczeństwa publicznego jak i jednoczesne sprawowanie stanowisk sekretarza generalnego partii oraz prezydenta przypomina sposób w jaki funkcjonuje Chińska Republika Ludowa. Pełnienie obu tych funkcji jest w Chinach powszechnie stosowane od 1993 r. Natomiast granica pomiędzy walką z korupcją i walką o wpływy polityczne na dobre uległa zatarciu wraz z przejęciem władzy w państwie przez Xi Jinpinga. Niewykluczone, że KPW będzie zmierzać do wykorzystania doświadczeń Komunistycznej Partii Chin, żeby zwiększyć swoją kontrolę nad państwem.
Na chwilę obecną decyzją Stałego Komitetu Zgromadzenia Narodowego z 18 stycznia, w ramach drugiej sesji nadzwyczajnej zorganizowanej w ciągu miesiąca, obowiązki prezydenta tymczasowo przejęła wiceprezydent Vo Thi Anh Xuan. Na tej podstawie można stwierdzić, że wciąż nie udało się wypracować konsensusu w sprawie odpowiedniego kandydata, który powinien zostać prezydentem. Mimo tego, że funkcja prezydenta w Wietnamie ma charakter raczej ceremonialny, to jednak jest istotna z dwóch powodów. Po pierwsze prezydent jest jednym z elementów kolektywnego przywództwa w Wietnamie, stanowiącego ważny element wietnamskiej narracji odróżniającej Hanoi od Pekinu. W gronie liderów państwa, oprócz prezydenta, znajdują się także sekretarz generalny KPW, premier oraz przewodniczący Zgromadzenia Narodowego. Po drugie prezydent odgrywa istotną rolę w stosunkach zagranicznych Wietnamu i ma wpływ na wizerunek państwa, który jest istotny w kontekście percepcji Wietnamu przez międzynarodowych inwestorów.