Co naturalne wszystkie inicjatywy dotyczące Indo-Pacyfiku są przedmiotem zainteresowania Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), które jako platforma wielu multilateralnych formatów, począwszy od Regionalnego Forum ASEAN (ARF) po Szczyt Azji Wschodniej (EAS), nie chce być pozbawione swojej centralnej roli w regionie. Niewątpliwie nabierająca na sile dynamika interakcji pomiędzy państwami, napędzana rywalizacją amerykańsko-chińską, coraz bardziej utrudnia to zadanie. Dodatkowym wyzwaniem pozostaje także brak konsensusu pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Reakcje na ogłoszenie AUKUS wydają się potwierdzać ten stan rzeczy.
Biorąc pod uwagę sposób przyjęcia najnowszego trójstronnego porozumienia przez państwa ASEAN, można je podzielić na trzy grupy, których podejście było: entuzjastyczne, sceptyczne lub nie spotkało się z żadnym konkretnym stanowiskiem. Zdecydowanie najbardziej krytycznie do sprawy odniosły się Malezja i Indonezja, które obawiają się przyspieszenia wyścigu zbrojeń w regionie. Na szczególną uwagę zasługuje jednak reakcja Filipin, które mimo zdecydowanie prochińskich rządów Rodrigo Duterte, wyraziły największe poparcie dla AUKUS spośród państw Azji Południowo-Wschodniej. Zaledwie kilka dni po ogłoszeniu AUKUS filipiński minister spraw zagranicznych, Teodoro Locsin Jr., wystosował oświadczenie, w którym zwrócono uwagę, że wzmocnienie możliwości projekcji siły przez Australię przyczyni się do odbudowy i wzmocnienia stabilności w regionie.
Dodatkowym elementem, wzmacniającym przekaz ministerstwa spraw zagranicznych było przeprowadzenie pod koniec września wspólnych manewrów morskich z Australią o kryptonimie Lumbas 2021, w których wzięły udział BRP Antonio Luna (FF-151) oraz HMAS Canberra i HMAS Anzac. Warto zaznaczyć, że ćwiczenia skupiały się na wzmacnianiu umiejętności z zakresu interoperacyjności, a obecność australijskiej marynarki wojennej w regionie jest częścią większego przedsięwzięcia – Indo Pacific Endeavour 2021 (IPE21).
Oba państwa nie poprzestały na samych ćwiczeniach. Wraz z początkiem października australijskie zaangażowanie spotkało się z kolejnymi, przychylnymi reakcjami. Podczas wideorozmowy ministrów spraw zagranicznych ASEAN przeprowadzonej czwartego października, podsekretarz ds. stosunków bilateralnych i kwestii związanych z ASEAN, Theresa P. Lazaro, wyraziła pełne poparcie dla AUKUS, którego pierwszą inicjatywą ma być wsparcie technologiczne Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii dla Australii w budowie co najmniej ośmiu łodzi podwodnych z napędem atomowym. Rząd w Manili widzi w tych działaniach szansę na przywrócenie równowagi w regionie. Z kolei kilka dni później australijski ambasador, Steven J. Robinson, poinformował o działaniach obu państw na rzecz programu, wzmacniającego zdolności Filipin do ochrony obszarów morskich – Filipiński Program Cywilnego Bezpieczeństwa Morskiego (Philippine Civil Maritime Security Program). Inicjatywa ma być oparta na trzech filarach, do których zaliczono rozwój systemu zarządzania procesami i koordynacji działań między agencjami specjalizującymi się w domenie morskiej, zarządzanie zasobami naturalnymi i ochronę środowiska, a także szeroko pojętą pomoc techniczną oraz wspólne badania i warsztaty.
Wszystko wskazuje na to, że Australia idzie w kierunku kreowania własnej podmiotowości w regionie, jako niezależnej, średniej potęgi, która może pełnić rolę bezpiecznej alternatywy dla państw Azji Południowo-Wschodniej, które chcą uniezależnić się od Pekinu, ale nie kosztem bliższych relacji ze Stanami Zjednoczonymi, co zostałoby odebrane jako opowiedzenie się po jednej ze stron chińsko-amerykańskiej rywalizacji. Na chwilę obecną najlepszą alternatywę oferuje Japonia, ale napięcia na linii Australia-Chiny, zapoczątkowane przez apel Canberry o niezależne śledztwo w sprawie pandemii koronawirusa w Chinach, zmusiły australijski rząd do zmiany swojej polityki zagranicznej.
Na uwagę zasługuje fakt, że do tej pory Australia nie była postrzegana przez państwa ASEAN jako wpływowy gracz w regionie zarówno w obszarze ekonomicznym jak i politycznym, mimo tego, że została pierwszym partnerem dialogu ASEAN. Według ostatnich badań opinii publicznej z 2021 roku przeprowadzonych przez ISEAS, tylko 0,3% respondentów wybrało Australię jako najbardziej wpływowego aktora pod względem ekonomicznym w Azji Południowo-Wschodniej (gorzej wypadły tylko Indie i Korea Południowa). Natomiast na pytanie o najbardziej wpływowe państwo/organizację pod względem politycznych wpływów strategicznych w regionie tylko 0,4% ankietowanych wybrało Australię. Z badań jasno wynika, że pozycja Australii w ASEAN jest słaba, a państwo jest często postrzegane jako amerykański pośrednik lub „zastępca szeryfa”. W 1976 roku indonezyjski minister spraw zagranicznych Adam Malik użył dosadniejszego sformułowania, porównując Australię do jamy brzusznej, „o istnieniu, której zdajesz sobie sprawę tylko gdy jest źródłem bólu”.
Ostatnie wydarzenia pokazują, że AUKUS może zwiastować zmianę postawy Australii wobec Azji Południowo-Wschodniej. Z kolei obiecujące efekty powitania tej inicjatywy z otwartymi ramionami przez Filipiny mogą zachęcić pozostałe państwa ASEAN do większego zaangażowania w rozwój relacji z Canberrą.
Biorąc pod uwagę fiasko „pivotu ku Chinom”, którego architektem był Rodrigo Duterte oraz przyszłoroczne wybory prezydenckie na Filipinach można założyć, że bardziej stanowcza postawa Manili wobec Pekinu nie jest tymczasowym zjawiskiem i ten trend się utrzyma. Zwłaszcza, że filipińska opinii publiczna stanowczo popiera zaostrzenie polityki wobec chińskich działań. Koncyliacyjna polityka Filipin wobec Chin od połowy 2016 roku nie przyniosła ani znaczących inwestycji infrastrukturalnych ani wyraźnych postępów w sprawie sporu na Morzu Południowochińskim. Z kolei wielomiesięczne napięcia wokół rafy Whitsun podczas trudnej sytuacji epidemiologicznej w kraju pokazały, że Pekin dąży do osiągnięcia swoich partykularnych interesów za wszelką cenę.
Należy wnosić, że australijski rząd będzie budować swoją narrację wokół filipińskiego stanowiska, mówiącego o tym, że większe zdolności projekcji siły w Azji Południowo-Wschodniej przyczynią się do przywrócenia równowagi sił. Najlepszym sposobem na osiągnięcie tego celu będzie kontynuowanie interakcji z Manilą, która jest na ten moment największym orędownikiem AUKUS. Ponadto, Australia będzie miała okazję do zwiększenia zaufania ASEAN nie tylko do AUKUS, ale również innego formatu jakim jest QUAD, którego również jest członkiem. Pytanie na ile Canberra będzie pośredniczyła w dyplomatycznym pivocie Stanów Zjednoczonych do Indo-Pacyfiku i budowania coraz ściślejszych relacji między Waszyngtonem a ASEAN pozostaje otwarte.